Dev Hücreli Arterit Nedir?

Dev hücreli arterit (DHA), büyük ve orta çaplı kan damarlarının iltihaplanmasıyla seyreden bir vaskülit yani arter (atar damar) iltihabıdır. En sık tutulan damarlar kafa derisi ve başın arterleridir. Kalpten çıkan büyük atar damar aorta ve onun dallarını, özellikle şakakların (temporal bölge) üzerindeki arterler sıklıkla tutulur; bu nedenle "temporal arterit" adıyla da bilinir. 50 yaş üzerinde Kuzey Avrupa’da 20/100 000 iken Güney Avrupa’da 12/100 000 oranındadır. Türkiye’de de Güney Avrupa’ya benzer oranlardadır.

Dev Hücreli Arterit Neden Olur?

Hastalığın nedeni bilinmiyor. Genetik olarak yatkınlıkla birlikte çevresel faktörlerin (geçirilen enfeksiyonlar, sigara kullanımı gibi) de etkisiyle otoimmün (bağışıklık sisteminin kendi dokularına saldırması) mekanizmaların tetiklenmesiyle hastalığın geliştiği düşünülmektedir.

Dev Hücreli Arteritin Belirtileri Nelerdir?

Hastalık sırasında baş ve saçlı derinin arterleri sıklıkla tutulduğu için buna yönelik yakınmalar sıktır. En fazla görülen yakınma, yeni gelişen baş ağrısıdır; genellikle şakaklarda yerleşiktir. Bazen başın tümünü saran şekilde de olabilir. Saçlı deride hassasiyet vardır. Yorgunluk, iştahsızlık, kilo kaybı veya grip benzeri şikayetler de baş ağrısına eşlik eder. Çiğneme veya konuşurken çenede ağrı ve yorulma olabilir. Bazen tek belirtisi açıklanamayan ateştir. Dilde, yüzde, boyunda ağrı ise daha az oranda görülen yakınmalardır. Gözü besleyen kan damarı tutulursa; önce geçici sonra kalıcı görme kaybı gelişebilir. Zamanında tedavinin başlanmasıyla bu komplikasyonu önlemek mümkündür. 

Dev Hücreli Arterit Kimlerde Görülür?

Dev hücreli arterit, 50 yaşından büyükleri tutar. Hastalık 70-80’li yaşlarda pik yapar. Yani, dev hücreli arterit, yalnızca yaşlıları sever. Kadınlarda erkeklerden daha fazladır (kadın/erkek=3,7). Beyaz ırkta, diğerlerine göre daha fazladır. Görülme sıklığı: 200/100 000’dir. Sigara içenlerde risk 6 kat daha fazladır.

Dev Hücreli Arterit Nasıl Teşhis Edilir?

Hastalığı gösterecek spesifik bir test bulunmamaktadır. Eritrosit sedimantasyon hızı çok yüksektir. Beraberinde iltihabın göstergesi olarak, lökosit, trombosit sayısında artma, C-reaktif protein yüksekliği vardır. Ancak bunların hiçbiri hastalığa özgü değildir.

Hastanın yakınmalarıyla birlikte, muayenede temporal arter atımlarının tek veya çift taraflı alınamaması, üzerinde nodulasyon ve ağrının olması hastalığı akla getiren muayene bulgularındandır. Başın yan tarafındaki temporal arterlerin ultrasonu yapılabilir. Eğer pozitifse, dev hücreli arteriti düşündürebilir; aterosklerozla gelişen damar yapısındaki bozulmalardan iyi ayırt edilmelidir. Ancak negatif bir test, tanıyı ekarte ettirmez ve temporal arterden biyopsi alınmalıdır.

Temporal arterin küçük bir parçasının biyopsisi yani cerrahi olarak çıkarılması ve iltihaplanma belirtileri için mikroskop altında incelenmesi ile tanı konur. Bu biyopsi, lokal anestezi altında (uyanıkken o bölgenin uyuşturulması) yapılan ayaktan tanı işlemidir. Genellikle kulağın önündeki saç çizgisinde görülmeyen küçük bir iz bırakır. Dev hücreli arteritte biyopsi, arterin iltihaplanmasını gösterir. Son yıllarda genellikle kanser tanı ve yaygınlığını göstermek için kullanılan PET-CT’de dev hücreli arteritin tanısında ve takibinde çok fazla kullanılan bir tanı yöntemidir. Yine Kontrastlı (ilaçlı) CT ve MRI anjiyografi ile damarlardaki darlık, tıkanma ve damar genişlemesini (anevrizma) göstermek için sıklıkla tanıda kullanılan yöntemlerdir.

 Dev Hücreli Arterit Nasıl Tedavi Edilir?

Eğer dev hücreli arteritten şüphe ediliyorsa, görme kaybı riski nedeniyle, mümkün olduğunca çabuk tedaviye başlanmalıdır. Temporal arter biyopsisi tedavinin ilk bir haftası içinde alınmalıdır. Yüksek doz kortikosteroid ile tedaviye başlanır. Baş ağrısının kaybolması ve sedimantasyon hızı gibi inflamasyon bulgularının normale dönmesiyle, steroid dozu da yavaşça azaltılır. Steroid dozunu daha rahat azaltabilmek içi, metotreksat, lefluanamid veya tociluzimab gibi hastalığı modifiye eden ilaçlar tedaviye eklenir. Tedavi genellikle 1-2 yıla tamamlanır. Tedavi kesimiyle birlikte nadiren nüks gelişebilir. Tedavi süresinin uzatılmasıyla bu sorun da aşılır. Bazen görme kaybı gibi gürültülü bulgularla başvuran hastalarda, yüksek doz steroid tedavisine pulse siklofosfamid eklenebilir. 

Dev Hücreli Arteritli Hastalara Öneriler

• Dev hücreli arteritli hastalar, yaşlı hastalardır. Genellikle diyabet (şeker hastalığı), hipertansiyon gibi yandaş hastalıkları vardır. Yüksek doz kortikosteroid tedavisinin yan etkileri nedeniyle, yandaş hastalıklar da şiddetlenir. Kan şekeri ve tansiyon, yakın takip edilmelidir. Yüksek doz kortikosteroidlerin diğer yan etkilerinden bazıları, gergin ruh halleri, kilo alımı, sıvı tutulması enfeksiyona yatkınlık, kas zayıflığı, tüylenmede artış, katarakt, glokom, avasküler kemik nekrozu ve ciltte incelme veya morarmada artıştır.
• Kortikosteroid tedavisi kemik kaybına neden olabilir, bu nedenle doktorunuz kemik yoğunluğu testi yaptırmanızı isteyebilir; osteoporoz ve kırık riskine karşı korumak için kalsiyum, magnezyum ve D vitamini takviyesi almanızı önerir.
•  Doktorunuzun önerdiği beslenme ve egzersiz programlarına uyarak kortizon tedavisinin yan etkilerini minimuma indirmek mümkün. Ayrıca kortizon dozu zamanla azaldıkça, yan etkiler de azalacaktır. Tuzu iyice azaltın-hatta hiç kullanmamaya özen gösterin. Rafine un ve şekerden uzak durun. Protein ağırlıklı beslenin ve glisemik indeksi düşük (kan şekerinizi yavaş yükselten) karbonhidrat tüketin. Omega-3’ten zengin beslenin. Gluteni iyice azaltın. Barsak mikrobiyotanızı iyi yönde değiştiren sağlıklı beslenme hakkında bilgi edinin ve uygulamaya çalışın.
• Hareketli olun. Düz yürüyüşler, Tai-Chi gibi denge egzersizleri yapmanızı öneririm.
• Enfeksiyonlardan korunmak için zatürre ve grip aşılarınızı ihmal etmeyiniz.

(Prof. Dr. Nuran Türkçapar, Güncelleme Mart-2022)