İltihaplı eklem romatizmasının bir tipi olan gut hastalığı, kanda ürik asit seviyesinin yükselmesiyle oluşur. Ürik asit, bir tür artık maddedir. Bu hastalarda metabolizma bozukluğuna (yüksek tansiyon, şişmanlık, kan yağlarının fazlalığı, tip 2 şeker hastalığı, insülin direnci, kalp ve diğer damarlarda sertleşme-tıkanıklık hastalığı, sedef hastalığı, böbrek hastalığı gibi bozukluklar) veya genetik yatkınlığa bağlı, ürik asit hem çok fazla üretilir hem de böbreklerden yeterince atılamaz.

Özellikle karın tipi şişmanlık (santral obezite); gut, kalp hastalığı gelişimi, şeker hastalığı ve metabolik sendromla ilişkilidir. Ürik asit vücudumuzda proteinlerin yıkımıyla ve devamlı yenilenen hücrelerin yıkımıyla oluşur. Kanda artan ürik asit, dokularda kristalleşerek şiş ve ağrılı eklemlere veya tofüs denilen birikimlere neden olur. Tofüsler, vücudun her dokusu veya organında oluşabilir ve bulunduğu dokuda hasara neden olur. Gut tedavisinde, ürik asit yapımını azaltan veya atılımını artıran ilaç tedavilerine ilaveten, diyet de çok önemlidir.

Kilo Vermek Gutta Faydalı mı?

Kilo vererek ideal kilonuza ulaşmanızla birlikte, kandaki ürik asit seviyeniz de belirgin azalacaktır. Kilo vererek yük taşıyan eklemlerinize (kalçalar, dizler, ayak bilekleri ve ayak parmakları) ağırlık binmesini azaltırsınız. Gut atakları çoğunlukla bu eklemlerde gelişir. Ancak uzun süre aç kalarak yapılan yıkıcı diyetlerden kaçınmak gerekir. Hızlı kilo vermek; ürik asit seviyelerini artırarak gut ataklarını tetikler. Kilo verirken, diyetle aşırı protein almak veya yanlış diyetle birlikte yapılan egzersiz, kaslarda yıkıma ve ürik asit seviyesinde artışa neden olacaktır. Dengeli sağlıklı beslenme ve düzenli egzersiz kombinasyonu, güvenli kilo vermenin ve sağlıklı kilonuzu idame ettirmenin en iyi yoludur.

Hangi Yiyeceklerden Kaçınılmalı?

Ürik asit, pürinlerin yıkımıyla oluştuğundan; beslenmemizde pürinden zengin gıdaları kısıtlamak gerekir.

Yüksek pürin içeren yiyecekler (Bunlarda Sakının)

• Sakatatlar: karaciğer, böbrek, kalp ve timüs
• Sülün, tavşan ve geyik eti
• Yağlı balıklar: hamsi, ringa, orkinos, sardalya, alabalık
• Kabuklu deniz ürünleri: özellikle midye, yengeç, karides ve diğer deniz kabukluları, balık yumurtası, havyar
• Et ve maya özleri: ticari soslar ve bira

Orta (ılımlı) Pürinli Gıdalar: (orta derecede tüketin)

• Et: Dana, koyun, kuzu, domuz
• Kümes hayvanları: tavuk ve ördek
• Kuru bezelye, fasulye ve bakliyat
• Mantar ve kültür mantarları
• Bazı sebzeler-kuşkonmaz, karnabahar, ıspanak
• Kepekli tahıllar: kepek, yulaf kepeği, kepekli ekmek

Düşük Pürünlü gıdalar: (güvenle tüketilebilir)

• Süt ürünleri: süt, yoğurt, yağ
• Yumurta
• Ekmek ve hububat (kepekli tahıllar hariç)
• Makarna
• Meyve ve sebzeler

Ne Kadar Protein Almalısınız?

Günlük protein ihtiyacınız, ideal vücut ağırlığınızın 1g ile çarpılması kadardır. Yani 70kg ağırlığında birisi, günlük 70g protein almalı. Böbrek yetmezliği olanlar daha kısıtlı protein almalıdır.

Bazı yiyeceklerdeki protein miktarına bakacak olursak:

• 100g tavuk (göğüs), 22g protein içerir.
• 100g morina (büyük Mersin balığı) ve diğer büyük balık filetoları, 21g protein içerir.
• Yumurta, 6g protein içerir.
• 30g sert peynir, 8g protein içerir.
• 30g süzme peynir, 14g protein içerir.
• 30g badem, 5g protein içerir.

Şimdi bu bilgiler eşliğinde, kendiniz de diyetinizi düzenleyebilirsiniz. Bir gut hastası, günlük 130g proteini aşmamalıdır. Pratik olarak hayvansal proteinler içinde özellikle kırmızı etin gut için en zararlı protein olduğu unutulmamalı. Bitkisel proteinler ise daha güvenlidir.

Bazı Gıdalar Gut İçin Faydalı mıdır?

Çalışmalar, yüksek vitamin C alımının, gut atağını azalttığını göstermiştir. İlave C vitamini alımı (500-1500mg/gün), kandaki ürik asit seviyelerini azaltır. Ancak asla tek başına C vitamini kullanımı, gut ilaçlarının yerini alamaz, sadece yardımcıdır. Benzer şekilde kiraz veya vişne veya bunların suyu ve kahve (çay değil) de, kanda ürik asit seviyelerinin düşürülmesine yardımcı gıda ve içeceklerdendir.

Sağlıklı Beslenmenin Önemi Nedir?

Dengeli beslenme herkes için önemlidir. Sağlıklı bir diyet, kilonuzu kontrol etmeye yardımcı olur ve sağlığın korunması için gereken tüm besin maddelerini sağlar. Her gün dört ana gıda grubundan oluşan çeşitli gıdalar yemelisiniz. Bunun anlamı:

• Bol sebze ve meyve; en az 5 gün alınmasıyla, lif, vitamin, mineral ve temel bitkisel besinlerin alınması sağlığınız için önemlidir. Tatlı ihtiyacınızı meyvelerden karşılayın: Ancak çok tatlı meyveleri, fazla abartmadan tüketin. Meyve suyu yerine meyve tüketin. Meyve suyu früktoz şekerini fazlaca içerir ve gut atağı için zemin hazırlar. 
• Ekmek ve patatesten karbonhidrat ihtiyacınızı sağlayabilirsiniz; ancak bol tahıllı olanları tercih edin ve patatesi kabuğu ile tüketmeniz, vitamin ve lif almanız açısından önemli.
• Orta miktarda et, balık ve tavuk tüketin. Büyük porsiyonlardan kaçının.
• Orta miktarda süt ürünleri tüketin. Her gün 1 bardak süt (200mL), 1 kase yoğurt ve 1 kibrit kutusu büyüklüğünde (30mg) sert peynir önerilir.
• İşlenmiş yiyecek ve içeceklerden uzak durun. Bunlar; fruktozla tatlandırılmış (Etiketinde genellikle glikoz-fruktoz şurubu veya mısır şurubu olarak yazar) yiyecek ve içeceklerdir. Şekerli alkolsüz içecekler de hem gut riskini hem de gut atak sıklığını artırır. Şekerli alkolsüz içecekler ve pek çok ticari meyve suları (özellikle konsantre edilenler), meyvenin yerini alamaz, hiç lif içermez, sadece boş yere kalori almış olursunuz. Reçel veya tatlandırılmış gıdalar alırken de dikkatli olmak gerekir; çoğu üründe şeker kamışı yerine, daha ucuz olduğu için glikoz-fruktoz şurubu (mısır şurubu olarak da bilinir) kullanılmaktadır. Rafine (işlenmiş, kolayca sindirilen) karbonhidratlı beslenme; örneğin beyaz ekmek, beyaz makarna, beyaz pirinç, bisküvi ve kekler; tip 2 diyabet gelişme riskini artırır ve obeziteye neden olurlar. Bu nedenle şekerli içeceklerden ve yiyeceklerden kaçının. Şekeri taze meyvelerden almak en sağlıklı olanıdır.

Gut Hastaları Alkol Tüketebilir mi?

Alkollü içkiler hem gut gelişme riskini artırır hem de gut hastalarında atak gelmesini kolaylaştırır. Alkol, kanda ürik asit seviyesini artırarak gut atağını tetikler. Fermente edilmiş pürinleri ve alkol içeren biralar, karaciğerden ürik asit üretimini uyarır. Ayrıca, alkol vücutta laktik aside dönüşür ve bu da böbreklerden atılırken, ürik asit ile yarışarak atılımını engeller. Haftada erkekler 21 birim, kadınlar 14 birimden fazla alkol alıyorlarsa, mutlaka azaltmaları gerekir. 1 birim alkol;

• Yarım bira bardağı (%3-4 alkol içeren) bira,
• 125mL şarap (alkol oranı daha yüksek şarap ise, 100mL)
• Viski, cin gibi alkollü içkiler tek kadeh 25mL
• Tek kadeh şeri veya güçlendirilmiş şarap (50mL)

Alkol çeşitleri arasında ve miktarı açısından fark vardır. Orta miktarda düzenli bira içenlerde, aynı miktarda şarap veya diğer alkollü içki içenlere göre daha fazla gut gelişme riski olduğu gösterilmiştir. Yani iki şişe bira içende gut gelişimi; iki kadeh şarap içene göre daha fazladır.

Alkolü azaltılmış biranın diğer biralarla karşılaştırmalı bir çalışması olmamakla birlikte, alkol oranının azalması özellikle laktik aside dönüşen alkolün, böbreklerden ürik asit atılımını daha az engelleyeceği söylenebilir. Gut hastaları tarafından, aşırı alkol alımının ertesinde gut atağı geliştiği çok bilinen, tecrübe edilen bir olaydır.

Fazla Su İçmeli miyim?

Evet, böbrekte oluşan ürik asit kristallerinin idrarla atılabilmesi için, bol su tüketmelisiniz. Kural olarak her gün 2-3 Litre (1 bardak 200mL ise ortalama 10-12 bardak) sıvı tüketmeniz önerilir. Çay, kahve gibi tüm sıvı içecekler (alkol hariç) buna dahildir.

(Prof. Dr. Nuran Türkçapar, Güncelleme-2022)