Osteoartroz (Eklem Kireçlenmesi)

Osteoartroz Nedir?

Osteoartrit, kelimesinin sonundaki -it eki iltihap kelimesini çağrıştırdığından ve iltihaplı romatizmalarla karışmaması için, son yıllarda hastalık osteaoartroz olarak adlandırılır. Osteoartroz, orta ve ileri yaşlardaki kişilerin çoğunu etkileyen bir eklem hastalığıdır. Halk arasında artroz, ‘eklemlerin aşınması’ veya ‘kireçlenmesi’ olarak da bilinir. Yaşlılarda daha sık olmakla birlikte; bazı spor yaralanmalarında veya mesleki travmalar sonrası eklemlerde aşınmayla birlikte, daha erken yaşlarda da osteoartrit gelişebilir. Genellikle orta yaştan, yaşlıya doğru hastalığın görülme sıklığı artar.

Osteoartroz Nasıl Oluşur?

Yavaş seyirlidir. Yaşlanmaya bağlı eklemin kıkırdak yapısı değişir. Fazla kilolu olmak, düşme veya diğer bazı mekanik travmalara bağlı kıkırdakta parçalanma, ardından menüsküs ve bağlarda zedelenme, eklem aralığında daralma ve yeni kemik oluşumuyla gider. Gut hastalığı, sedef romatizması veya romatoid artrit gibi eklemi tutan ve aşındıran hastalıklarda, artroz daha kolay gelişir. Osteoartroz en sık omurga (bel ve boyun), diz, kalça ve el eklemlerini tutar; daha az oranlarda omuz ve ayak bileği tutulur. Osteoartroz, eklem ağrısı, tutukluk, eklem üzerinde sert şişlik (kemik yapısının büyümesine bağlı), eklemin hareketiyle kaba çıtırtı sesi (krepitasyon) veya takılma hissi, eklem hareket açıklığında azalma gibi yakınmalara neden olur.

Osteoartroz Kimleri Tutar?

Osteoartroz yaşlılarda en sık görülen ve en fazla sakatlık nedeni olan bir eklem hastalığıdır. Direkt röntgen filmlerinde, 70 yaş üstündekilerin %70’inde osteoartroz bulgusu vardır. Yapılan bir çalışmaya göre, bir kişide tüm hayatı boyunca diz artrozu gelişme riski yaklaşık %46; kalça artrozu gelişme riski ise %25’tir.

Yaşlanmayla birlikte görülme sıklığı artar.
Ailesinde osteoartroz bulunanlarda (birinci derece akrabalarda-anne, baba ve kardeşlerde); özellikle el osteoartrozunun genetik yatkınlığı belirgin olup bazen 20’li yaşlarda bile gelişebilir.
Şişmanlar; bel, kalça, diz ve ayak bileği gibi yük binen eklemlerde artroza daha fazla yatkındır.
Eklem yaralanması veya eklemlerin tekrarlayan aşırı kullanımına bağlı yaralanması (futbolcularda diz ve ayak bileği artrozunun sık olması gibi).
Eklem deformitesi (bacak boyunun eşit olmaması, menisküsün erken yaşta çıkartılması, gibi)

Osteoartroz Tanısı Nasıl Konur?

Hastanın öyküsünde; istirahatte değil hareketle oluşan eklem ağrısı, eklemde takılma hissi ve dinlenme sonrası harekete başlarken eklemde kısa süreli tutukluk hissi; muayene bulguları (eklemde iltihap bulguları olmaksızın hareketlerinde kısıtlılık, kemik yapıda büyüme gibi) ve görüntüleme yöntemleri ile tanı konur. Direkt grafiler (röntgen) veya bazen daha ileri görüntüleme için manyetik rezonans görüntüleme (MRI) kullanılır.

Osteoartroz Nasıl Tedavi Edilir?

Artroza bağlı eklem hasarı geliştikten sonra, bunu geriye çevirecek bir tedavi yoktur. Tedavinin amacı, ağrıyı azaltmak ve tutulan eklemin hareketlerini iyileştirmektir. Fizik tedavi ve ilaç tedavisi genellikle birlikte kullanılır; bazen cerrahi tedavi yapılır.

Fiziksel Tedaviler:

Eklemi yoracak hareketlerden kaçınmak en önemli adım olmalıdır. Örneğin dizlerinde artrozu/eklem kireçlenmesi olan kişi; ayakta iken dizlerine yük vererek çömelip kalkmak, namaz kılmak (oturarak kılması önerilir), yokuş ve merdiven inip çıkmak (asansör kullanması önerilir), oturduğu sandalyeden kalkmak (kolları olan koltuk veya sandalye kullanması ve buradan destek alarak, dize fazla yük vermeden kalkması önerilir) gibi. El eklemlerinde artrozu/kireçlenmesi olan hastalara; şişe kapağı, kavanoz kapağı açarak zorlamamaları, makas ve bıçak kullanırken zorlamamaları önerilir. Bu amaçlı geliştirilebilecek ergonomik aletler vardır ve siz de kendiniz için tasarlayabilirsiniz. Bıçak yerine pizza kesici rulo bıçaklar önerilebilir, uzun süreli kalem veya fırça tutuyorsanız bunlara yumuşak süngerler sararak eklemi rahatlatabilirsiniz.
Kilo vermek ve egzersiz en önemli iki adım. Fazla kilolardan kurtulmak; diz, kalça ve bele binen yükü azaltacağından, bazen tek başına da rahatlama sağlar. Vereceğiniz her 10 kg ile dizlerinize binecek 40 kiloyu azaltmış olacağınızı unutmayınız.
Egzersiz, kas gücünü artırır, ekleme binen yükü azaltır, eklem ağrısı ve tutuklukta azalma sağlar.
Ayrıca günlük aktiviteleri için yardımcı ‘wolker’ denilen bir yürüteç veya baston kullanmak, o ekleme binen yükü azaltacak ve dengeyi sağlamaya yardımcı olacaktır. Sıcak veya soğuk (soğuk sadece aşırı zorlandığında eklem şiş ve sıcak olduğunda soğuk uygulanmalıdır) uygulama, kısa bir süre için artroz belirtilerini hafifletebilir.
Spa (sıcak küvet), masaj, akupunktur gibi bazı alternatif tedaviler, kısa bir süre için ağrıyı hafifletmeye yardımcıdır. Ancak, pahalı ve tekrarlayan tedaviler gerektirebilir. Ayrıca, alternatif tedavileri (bazen tamamlayıcı ya da bütünleyici olarak adlandırılır) uzun vadeli faydaları kanıtlanmamış olsa da hastalarda bazen geçici iyilik sağlayabilir.

İlaç Tedavileri

İlaç tedavisinin topikal, oral (ağız yoluyla) ve enjeksiyon formları vardır. Doğrudan etkilenen eklemlerin üzerindeki deriye, topikal ilaçlar uygulanır. Bu ilaçlar kapsaisin krem, lidokain ve diklofenak jel gibi. Asetaminofen (parasetamol) gibi ağızdan alınan ağrı kesiciler, yaygın olarak kullanılan en çok önerilen ağrı gidercilerdir. Mideye dokunmaz, böbreklere zarar vermez. Günde 4 tableti (yani 2000mg) geçmedikçe karaciğere de dokunmaz. İnflamasyon (sıcaklık, sıvı toplanması ve şişme varlığında) varlığında, steroid olmayan anti-inflamatuar ilaçlar (genellikle NSAİİ denir: naprosyn, diklofenak, ibuprofen, indometazin gibi) kullanılır. Ancak bu ilaçlar parasetamolün aksine mideye dokunur, böbreklerden kan akımını azaltır su ve tuz tutulumuna neden olarak tansiyonda yükselmeye, inme ve felç gibi hastalıklarda risk artışına neden olur. Uzun süreli kullanımında yine karaciğer ve böbrek testlerinde bozulmaya neden olur. Bu ilaçlar (nonsteroid anti-inflamatuar ilaçlar) yaşlı, altta yatan kalp, karaciğer ve böbrek hastalığı bulunanlarda kullanılmaz.
Eklem içi enjeksiyonlar; kortikosteroidler (kortizon) yoğun inflamasyon bulguları olanlarda kullanılabilir. Diz eklemi içine hiyalüronik asit denilen eklem sıvısını destekleyici enjeksiyon yapılabilir. Bazı hastalarda birkaç yıl, diz protezinde gecikmeye yardımcı olabilir.

Cerrahi

Cerrahi, şiddetli olgular için bir tedavi seçeneğidir. Eklemde ciddi hasar, ya da tıbbi tedavinin ağrıyı gideremediği durumlarda veya ciddi işlev kaybı varsa, tercih edilir. Cerrahi olarak, diz veya kalça eklem replasmanı (protez) veya daralan spinal kanalda sinir basısını gideren müdahaleler gerekebilir.

Destekleyici Tedaviler

Birçok beslenme takviyeleri osteoartroz tedavisi için kullanılmaktadır. Bunların çoğu, etkinlik ve güvenirlikle ilgili verilerden yoksundur. En yaygın kullanılanlar arasında Glucosamine / Chondroitin sülfat/ Hyalurinik asittir. Ağızdan kullanımının, osteoartrozda etkinliği plasebodan (yalancı ilaç) biraz daha fazladır; bu nedenle son yıllarda romatoloji cemiyetleri tarafından el artrozu dahil tüm artrozlarda önerilmektedir. Güvenle kullanmak ve ilaç etkileşimlerini önlemek için, bu takviyelerden herhangi birini kullanmadan önce, lütfen doktorunuza danışın. Bu ilaçların su ve tuz tutarak ödem, tansiyonunuzda yükselme gibi istenmeyen yan etkileri vardır. PRP veya ozon tedavileri gibi diğer uygulamaların, etkisi sınırlı olmakla birlikte geçici iyilik sağlarlar.

Osteoartrozlu Hastalara Öneriler

Günümüzde hala osteoartrozu iyileştirecek bir tedavi bulunmamaktadır. Ancak bu hastalıktan korunmak veya size etkilerini minimuma indirmeniz mümkün. Bu konuda romatoloji (romatizma) doktorunuzdan veya fizik tedavi doktorunuzda daha fazla bilgi alabilirsiniz. Bazı öneriler şöyle sıralanabilir:

Otururken veya uyurken boyun ve sırtı düzgün konumlandırmak ve desteklemek.
Elinizde özellikle baş parmağın çıktığı yeri (kökünü) tutulduğunda; baş parmak istirahat splinti/ateli kullanın. Benzer şekilde el parmaklarınızda tetik parmak geliştiğinde bantlama veya eklemi bükmeye izin vermeyen yüzük veya parmağı saran aparat kullanın.
Bir yere uzanırken sandalye kullanımı veya klozet kullanılması gibi günlük eklemleri zorlamayacak yaklaşımlar da bulunun.
Bükme gibi eklemi zorlayan tekrarlayan hareketlerden kaçının. Otururken ayaklarınızı bükmeden, uzatarak oturun.
Yürüyüşlerde dizlik takın, dizin boşa gelerek düşme riskini azaltır.
Aşırı kilolu iseniz kilo verin. Ağrıyı azaltır ve osteoartrozun ilerlemesini yavaşlatır. Hatta vücut kitle indeksi 35 ve üzerindeki eklem kireçlenmesi (bel, kalça ve özellikle diz) olanlarda, ACR tarafından zayıflatma (bariatrik cerrahi) cerrahisi önerilmektedir.
Glutenden fakir beslenin. Rafine un ve şekerden uzak durun. Ağrılarınızda belirgin azalma göreceksiniz.
Her gün egzersiz yapın.
Günlük aktivitelerinizde, destek cihazları kullanın.
Size en uygun egzersizleri öğrenmek ve yardımcı cihazları seçmek için bir fizyoterapist veya mesleki terapist ile çalışabilirsiniz.
Mutlaka denge egzersizleri yapın özellikle Tai Chi egzersizini (youtube videolarından bile öğrenebilirsiniz) öneririm.